Królestwo Norwegii
  Historia Norweskiego Filmu
 

Historia norweskiego filmu jest zapisem działalności całych pokoleń filmowców, aktorów i pracowników  „zakulisowych”, którzy kultywowali swoją sztukę przez kolejne, jakże różne okresy historii XX wieku. Warunki były ogromnie zróżnicowane, jak sugeruje chociażby długa lista reżyserów, którzy nakręcili tylko jeden film. Choć wsparcie finansowe było nieprzewidywalne, zdarzały się okresy artystycznej świetności i silnego przywództwa. Norwegia jest dumna ze swojego narodowego dziedzictwa filmowego, które na wiele sposobów odzwierciedla rozwój norweskiego społeczeństwa.

W porównaniu do Szwecji czy Danii, które dość wcześnie osiągnęły sukces produkując z myślą o międzynarodowej publiczności filmy fabularne na wielką skalę, Norwegia późno weszła do branży filmowej. Niewiele wiadomo o pierwszym filmie fabularnym nakręconym w Norwegii. Sam film został zagubiony, a pozostały materiał źródłowy jest niejasny. Film ten, zatytułowany Fiskerlivets farer (Niebezpieczeństwa w życiu rybaka) bądź Et drama paa havet (Dramat na morzu), został wyreżyserowany przez Hugo Hermansena w 1906 lub 1908 roku. Następna próba została podjęta dopiero w 1911 roku, kiedy to Halfdan Nobel Roede zrealizował produkcję Fattigdommens forbandelse (Przekleństwo nędzy), uznawaną przez wielu ekspertów za pierwszy norweski film fabularny. Twórczość Roede’a była inspirowana ówczesnymi duńskimi melodramatami erotycznymi i nie była zakorzeniona w norweskim społeczeństwie. Jednak wraz z nadejściem 1920 roku Norwegowie mogli już pochwalić się ciągłą produkcją profesjonalnie realizowanych filmów. W tymże roku zmienił się również charakter norweskiego filmowania, a Fante-Anne (Cyganka Anna) Rasmusa Breisteina zainicjowała zjawisko nazywane obecnie narodowym przełomem. Wcześniej większość realizacji była umiejscawiana w anonimowym dużym mieście, toteż reżyserzy zaczęli koncentrować się na norweskim krajobrazie i radościach rustykalnego pleneru. Lata 30-te można trafnie określić mianem złotego wieku norweskiego filmu. Pierwszym filmem dźwiękowym był Den store barnedåpen (Wielkie chrzciny, 1931) w reżyserii Tancreda Ibsena, wnuka norweskich gigantów literackich Henrika Ibsena i Bjørnstjerne Bjørnson. Lata poprzedzające wybuch wojny były czasem wzrostu i zwiększonej popularności przemysłu filmowego, bowiem filmowcy ekranizowali sławne dzieła literackie, ożywiając je poprzez zatrudnianie zawodowych aktorów teatralnych.

Podczas II Wojny Światowej, kiedy Norwegia znajdowała się pod nazistowską okupacją, produkcja filmów oraz repertuary kin w pełni podlegały niemieckiej cenzurze. Niemniej frekwencja w kinach rosła, gdyż publiczność spragniona była jakiejkolwiek nordyckiej rozrywki, nawet ocenzurowanej. Paradoksalnie, właśnie w tym okresie powołano Narodową Radę Filmową, która określiła pierwszą ogólnokrajową politykę filmową Norwegii. Człowiekiem, który podejmował najważniejsze decyzje w Radzie, był zasłużony reżyser Leif Sinding. Z chwilą zakończenia wojny Rada dysponowała funduszem o wartości ponad 10 mln NOK (ok. 1,25 mln EUR).

Okres powojenny okazał się naturalnym punktem zwrotnym dla norweskiego filmu, jako że wyrosło nowe pokolenie filmowców. Edith Carlmar, pierwsza kobieta-reżyser w historii norweskiego filmu, zrealizowała w latach 1949 – 1959 dziesięć filmów fabularnych. Jej entuzjastycznie przyjęte przez krytykę produkcje często wywoływały publiczną dyskusję i odznaczały się niezwykłą siłą przyciągania widzów do kas biletowych. Dzisiaj uznawane są za klasykę. W swoim ostatnim filmie – Ung flukt (Krnąbrne dziewczę, 1959) – Carlmar obsadziła Liv Ullmann, dla której była to pierwsza gwiazdorska rola. Ullmann jest najbardziej znaną norweską aktorką i reżyserką.  Zrealizowany przez nią w 2000 roku film Troløs (Wiarołomni) był nominowany do Złotej Palmy na Festiwalu Filmowym w Cannes. Arne Skouen, którego reżyserski debiut przypadł na ten sam rok, co debiut Carlmar, ma na swoim koncie 17 filmów fabularnych. Niektóre z największych filmowych triumfów Norwegii były jego autorstwa, na przykład nominowany do Oskara w 1957 roku film Ni liv (Nine Lives, wyświetlany w polskich kinach studyjnych pod tytułem Przez śnieżną pustynię - przyp. tłumacza). Wielu krytyków uznaje go za najlepszą norweską produkcję wszechczasów. Filmy Skouena nadal spotykają się z zainteresowaniem na festiwalach czy innych wydarzeniach filmowych na świecie.

W okresie powojennym wyróżniają się jeszcze przynajmniej dwa nazwiska. W 1948 roku producent mebli, Ivo Caprino, zaczął w swoim salonie eksperymentować z filmem i marionetkami. Caprino szybko stał się norweskim królem animacji. Jego wyjątkowy system realizacji filmów przy wykorzystaniu marionetek przyniósł mu światową sławę, a rekord kasowy filmu Flåklypa Grand Prix (Pinchcliffe Grand Prix, 1975) nie został jeszcze pobity. Zupełnie inny gatunek reprezentuje Thor Heyerdahl. Film Kon Tiki, nakręcony przez niego przy pokonywaniu na tratwie Pacyfiku w 1947 roku, został w 1952 roku nagrodzony Oskarem w kategorii ‘najlepszy film dokumentalny’ i do tej pory jest jedynym norweskim filmem uhonorowanym tą nagrodą. Filmy dokumentalne cieszyły się ogromną popularnością tuż po zakończeniu wojny, zwłaszcza jeśli ich tematem były wydarzenia związane z wojną lub wyprawy badawcze. Lata 50-te były okresem rozkwitu norweskich filmów dokumentalnych zarówno pod względem produkcji, jak i oglądalności. Jednak wraz z nadejściem lat 60-tych filmy dokumentalne zastąpiła telewizja, która stała się podstawowym nadawcą relacji z wydarzeń bieżących i programów przyrodniczych. W ostatnich latach nastąpił powrót filmów dokumentalnych do dawnej świetności. Film Heftig og begeistret (Cool & Crazy) wyreżyserowany przez Knuta Erika Jensena w 2001 roku oraz film Evena Benestada Alt om min far (Wszystko o moim ojcu) z 2002 roku wyróżniono wieloma międzynarodowymi nagrodami.

Następne nowe pokolenie młodych filmowców pojawiło się w latach 60.. Było ono pod wpływem modernistycznych prądów Europy kontynentalnej, Przykładem norweskiej wersji francuskiej Nowej Fali był film Jakten (Pościg, 1959) Erika Løchena oraz Liv (Życie, 1967) i Exit (1970) Påla Løkkeberga. Jednak wysoka frekwencja publiczności w norweskich kinach zależała w dużej mierze od norweskich komedii i międzynarodowych hitów kasowych. Na ogół jednak norweskie rodziny preferowały telewizję. W latach 70-tych nastąpił rozkwit młodych aktywistów, który podsycał najbardziej buntowniczy okres socrealizmu w filmie norweskim. Film miał mieć charakter polityczny, a nie artystyczny, czego dowodem były tytuły takich produkcji, jak Streik! (Strajk!, 1974) w reżyserii Oddvara Bulla Tuhusa oraz Det tause flertall (Milcząca większość, 1977) w reżyserii Wama i Vennerøda, a także kilku postępowych filmów dokumentalnych. Kobiety-filmowcy wyszły z kuchni, by adaptować dla potrzeb telewizji tematy feministyczne. Realizowały one również bezkompromisowe relacje z dzieciństwa i okresu dorastania, które przykuwały uwagę dojrzałej publiczności (zob. „Dzieci i film”). Niezapomnianą reżyserką jest Anja Breien. Wielkim sukcesem okazał się jej film Hustru III (Żony III), trylogia z lat 1975, 1985 i 1996 ukazująca w kolejności wydarzeń życie trzech kobiet na przestrzeni trzydziestu lat.

Nim na dobre nastały lata 80., norweski film przeżywał schyłek, a widzowie, zmęczeni szarym socrealizmem, zastanawiali się, kto jest za to odpowiedzialny.. Wówczas filmowcy - z pewnym powodzeniem - zwrócili się w stronę Stanów Zjednoczonych, by tam szukać natchnienia i opowiadać bardziej ekscytujące historie. Orions belte (Pas Oriona, 1985) w reżyserii Ola Solum oraz Veiviseren (Pathfinder, 1987 - wyświetlany w Polsce przy okazji lokalnych przeglądów kina norweskiego lub skandynawskiego pod tytułem Tropiciel  lub Przewodnik - przyp. tłumacza) Nilsa Gaupa spotkały się z uznaniem szerokiej publiczności i wyrobiły sobie międzynarodową pozycję. W 1988 roku film Veiviseren został nominowany do Oskara w kategorii ‘najlepszy film zagraniczny’. Przełom lat 80-tych i 90-tych był okresem znaczącym dla norweskich kinomanów, który zaowocował kilkoma  niezapomnianymi produkcjami, m.in: En håndfull tid (Garść czasu, 1989) w reżyserii Martina Asphauga,  Landstrykere (Wagabundzi, 1989) w reżyserii Oli Soluma, Høyere enn himmelen (Poza niebem, 1993) w reżyserii Berit Nesheim, Stella Polaris (1993) w reżyserii Knuta Erika Jensena, Drømspel (Dreamplay, 1994) w reżyserii Unni Straume oraz Over stork og stein (Stork Staring Mad, 1994) w reżyserii Evy Isaksen. Nadchodziło nowe pokolenie.

Reżyser Hans Petter Moland zapisał nowy rozdział w historii norweskiego filmu, realizując w 1996 roku w Nowym Jorku Kjærlighetens kjøtere (popkazywany w Polsce pod angielskimj tytułem Zero Kelvin lub Zero stopni w skali Kelvina). W lutym 1997 roku wyreżyserowany przez Berit Nesheim film Søndagsengler (Druga strona niedzieli, 1996) był nominowany do Oskara w kategorii ‘najlepszy film zagraniczny’. Z kolei Budbringeren (Junk Mail, 1997) w reżyserii Påla Sletaune’a, został wyświetlony na premierowym pokazie podczas Tygodnia Krytyków na Festiwalu Filmowym w Cannes, zdobywając ich główną nagrodę. Film ten zdobył jeszcze kilka innych nagród i obejrzano go na całym świecie. W tym samym roku międzynarodowa uwaga skupiła się na filmie Erika Skjoldbjærga Insomnia, który wziął udział na festiwalu w Cannes w tej samej kategorii pokazów. W 2001 roku Elling w reżyserii Petera Næssa był nominowany w znanej już kategorii ‘najlepszego filmu zagranicznego’. Również Harald Zwart (O czym marzą faceci, 2001; Agent Cody Banks, 2003) dowiódł, że narodowość norweska nie stanowi bariery do osiągnięcia sukcesu w Hollywood.

Norweskie filmy krótkometrażowe z powodzeniem konkurują na festiwalach organizowanych w różnych krajach świata. Podczas Tygodnia Krytyków w Cannes w 2003 roku zwyciężył film Eivinda Tolåsa Miłość jest prawem. Na tym samym festiwalu w sekcji Quinzaine des Réalisateurs, Bent Hamer zaprezentował swój film pełnometrażowy Salmer fra kjøkkenet (Historie kuchenne, 2003), który został przyjęty z uznaniem, zdobywając nagrodę za dystrybucję europejską i wzbudzając globalne zainteresowanie sprzedawców filmowych.

W latach 2005-2006 norweskie kino nie zaprzestało swojego tryumfalnego marszu, i w polskich kinach mogliśmy oglądać takie filmy jak Matka Ellinga, Hawaje - Oslo oraz Uno.

 

 
 
  Dzisiaj stronę odwiedziło już 4 odwiedzający (6 wejścia) tutaj!  
 
Ta strona internetowa została utworzona bezpłatnie pod adresem Stronygratis.pl. Czy chcesz też mieć własną stronę internetową?
Darmowa rejestracja